CONCERTRECENSIE. Sun Ra Arkestra, North Sea Jazz Club, Amsterdam, 4 oktober 2012
Auto’s, raketten en ruimteschepen zullen in de toekomst door muziek aangedreven worden. En voor wie het aardse leven in ruimte en tijd te beperkend is kan zich, als in een sciencefictionfilm, laten teleporteren naar een andere planeet. ‘And better still: Teleport the whole planet here, … through music!’, concludeert Sun Ra vanaf een andere planeet, waar hij zichzelf als een Egyptische farao temidden van buitenaardse wezens bevindt.
De zin komt uit de openingsscène van de film ‘Space is the Place’ van Jim Newman uit 1974, waarin Sun Ra en zijn Arkestra – toen His Intergalactic Solar Arkestra geheten – de hoofdrol spelen. De mythe Sun Ra – hij beweerde van Saturnus te komen en zijn naam verwijst naar de Egyptische zonnegod Ra – heeft naast de extravagantie en de associatie met verre planeten ook een aardse boodschap. Zo blijkt uit het citaat. Immers, het is ‘through music’ dat je jezelf de ruimte in kunt katapulteren. Maar dan moet je je er wel volledig aan overgeven.
Dat lukt niet met je iPod op. Wie zich wil laten teleporteren moet het Sun Ra Arkestra live meemaken. Die kans werd geboden door de North Sea Jazz Club in Amsterdam. Toen in 1976 de allereerste editie van het North Sea Jazz Festival in Den Haag plaats vond, stond Sun Ra op het programma samen met namen als Sarah Vaughan, Cecil Taylor en het Ray Charles Orchestra. Een aantal oudgedienden, waaronder ‘grand grandpa’ Marshall Allen die Sun Ra na zijn overlijden in 1993 opvolgde als bandleider, maken nog steeds deel uit van het orkest. Het zijn de schatbewaarders van een bijzonder nalatenschap, waarvan de hoofdpersoon inmiddels naar Saturnus is afgereisd.
De verschijning van het twaalfkoppige Sun Ra Arkestra – uitgedost in glitterkostuums, lange gekleurde gewaden, hoofdsieraden en knipperende lichtjes – is een act op zich. Opvallend en extravagant en op de grens van het absurde. Zoals pianist Fariz Barron laat zien vormt het verruilen van een alien-diadeem met lichtjes voor een klassieke bolhoed geen enkel bezwaar. En net zo goed verschuilt zich achter de extravagante kledij een keurig zwart overhemd.
Dit is niet alleen typisch voor hun verschijning maar kan ook als metafoor worden gezien voor hun muziek. Sun Ra is voor velen synoniem aan avant-gardistische freejazz. Het album ‘The Magic City’ uit 1966 is daarvoor exemplarisch. De op spontane groepsimprovisatie gebaseerde nummers zijn expressief, chaotisch, diffuus en soms mysterieus. Complementair aan deze door Sun Ra verwoorde space jazz kent het Sun Ra Arkestra net zoveel toegankelijke albums. Uit beide werelden wordt geput tijdens dit concert. Of om de metafoor weer even aan te halen: het keurige zwarte hemd onder de excentrieke kledij wordt zo nu en dan uitbundig getoond. De muziek van het Sun Ra Arkestra, zo laat dit optreden weer zien, kent vele gezichten waarbij avant-garde jazz en traditionele jazzstijlen, zoals vaudeville, boogie woogie, blues en big band swing, elkaar moeiteloos afwisselen en in elkaar worden gevlochten.
Die momenten wanneer de chaotisch klinkende en ongebreidelde energie van de zogenoemde space jazz plaats maakt voor traditionelere nummers zijn bijzonder innemend. Met dezelfde potentie aan energie – maar dan gedoseerd – wordt een blues ingezet door Barron, waarna het volledige orkest inzet en door een losse individuele timing en opzettelijke onzuiverheden vol weemoed klinkt. Na een fraaie solo van baritonsaxofonist Danny Thompson zet de fabuleus spelende James Stewart op tenorsax het gebruik van blue notes consequent door. Speelt de energieke Noel Scott (altsax) alsof elke spier in zijn lichaam behulpzaam is bij het produceren van afzonderlijke tonen en weet de waanzinnige Barron een wervelwind te laten omslaan in een orkaan en wordt een adembenemende bassolo gespeeld door Tyler Mitchell. Het volledige orkest zet weer in, nu bijgestaan door applaus en gejuich vanuit het publiek.
Zulke lekkernijen zullen nog vaker worden opgediend, zoals het prachtige ‘Dreams come True’, van het album ‘Sound of Joy’ uit 1968, waar de zang van Noel Scott doet denken aan het innemende geluid van Louis Armstrong. Of ‘Big John’s Special’ in een arrangement van Fletcher Henderson, de mentor en latere collega van Sun Ra. Dit is orthodoxe big band swing, waar het Sun Ra Arkestra óók in uitblinkt door de strakke timing, de smoothness en het gecontroleerde geluid.
Het Sun Ra Arkestra klinkt altijd als een brok energie en behoudt ook in de rustige nummers de rauwheid, het directe en soms wrange karakter, waardoor het nooit gepolijst klinkt. De levensadem en energie, die in hun freejazz soms tot erupties leidt, stroomt altijd, ongeacht de stijl die ze spelen. Die energie is een constante, alsof het zich houdt aan de natuurwet van behoud van energie. Om deze energie te ervaren moet je alle gedachten laten gaan om meegesleurd te worden. Dat de intergalactische reis bij de ticketprijs van deze avond was inbegrepen, ontdekt alleen degene die zich volledig door de muziek heeft laten meevoeren.
www.sunraarkestra.com
Gepubliceerd op Jazzenzo