Een van de meest compacte en heldere boeken die ik ken over het creatieve proces is van James Webb Young (1886-1973). Young was een reclamemaker en zijn invloedrijke publicatie A Technique for Producing Ideas, gepubliceerd in 1965, heeft vele reclamemakers geïnspireerd, naast dichters, schilders, wetenschappers en ingenieurs.
De vraag die in het boekje centraal staat is: hoe kom je op ideeën?
Het boekje telt een kleine 50 pagina’s en geeft je inzicht in de stappen van het creatieve proces, die je helpen om meer en betere ideeën te krijgen.
Waarom is dit een fascinerend boek? Laat ik beginnen met te laten zien hoe Young zich een idee voorstelt. Om de vorming van een idee begrijpelijk te maken gebruikt Young een metafoor:
An idea, I thought, has some of that mysterious quality which romance lends to tales of the sudden appearance of islands in the South Seas. There, according to ancient mariners, in spots where the charts showed only deep blue sea, there would suddenly appear a lovely atoll above the surface of the waters. An air of magic hung about it.
And so it is, I thought, with Ideas.
Het creatieve proces is een onzichtbaar proces dat zich onder het wateroppervlak (in onze geest) bevindt en waar “plotseling” iets tastbaars uit kan voortkomen:
Is an idea, too, like this? Is it only the final result of a long series of unseen idea-building processes which go on beneath the surface of the conscious mind?
Die processen onder water volgen volgens Young een min of meer vast patroon die hij vergelijkt met de seriematige productie van bijvoorbeeld Fords, die aan de lopende band plaats vindt:
[…] the production of ideas is just as definite a process as the production of Fords; that the production of ideas, too, runs on an assembly line
Net zoals de productie van Fords een reeks vaste stappen doorloopt, zo kent ook de productie van ideeën een aantal vaste en identificeerbare stappen. Inzicht in deze volgordelijkheid leidt tot de methode of techniek om je geest te trainen in het krijgen van ideeën. Het trainen van de geest is volgens Young een essentieel onderdeel van creativiteit. Daarvoor zijn principes en een methode onontbeerlijk. Young zegt:
[…] What is most valuable to know is not where to look for a particular idea, but how to train the mind in the method by which all ideas are produced and how to grasp the principles which are the source of all ideas.
Hier volgt de methode en de 5 stappen die Young onderscheidt.
1. Verzamel ruw materiaal
Het verzamelen van ruw materiaal is de eerste stap. En het klinkt gemakkelijker dan het is:
The time ought to be spent in material gathering is spent in wool gathering.
Dat komt doorgaans omdat we meteen vanaf het begin verwachten inspiratie te krijgen, maar deze stap is vooral systematisch van aard.
Young onderscheidt twee typen ruw materiaal: specifiek en algemeen.
Het verzamelen van specifiek materiaal betekent je ergens echt in verdiepen: het algemene wordt bijzonder. Young illustreert dit met een advies van schrijver Guy de Maupassant:
Go out into the streets of Paris and pick out a cab driver. He will look to you very much like every other cab driver. But study him until you can describe him so that he is seen in your description to be an individual, different from every other cab driver in the world.
Het verzamelen van algemeen materiaal heeft te maken met de eigenschap van een creatief persoon, namelijk nieuwsgierigheid én de wil om te verkennen:
First, there [is] no subject under the sun in which he could not easily get interested – from, say, Egyptian burial customs to modern art.
Het combineren van deze twee elementen (specifiek én algemeen) levert nieuwe combinaties op: een “nieuw” idee. Het denken in nieuwe combinaties brengt Young tot de metafoor van de geest als een kaleidoscoop:
The more of the elements of that world which are stored away in that pattern-making machine, the mind, the more the chances are increased for the production of new and striking combinations, or ideas.
Pas als deze stap met voldoende (bewuste) inzet is gedaan, kan de volgende stap beginnen.
Praktische tip voor specifiek materiaal: noteer ze op steekkaarten (“index cards“).
Praktische tip voor algemeen materiaal: houd een plakboek bij (“scrapbook“), zie bijv. ook de “scrapbooks” die in de verhalen van Sherlock Holmes voorkomen.
Horde: systematisch en bewust werken (in plaats van wachten op inspiratie)
2. Verwerk en assimileer
Young gebruikt voor deze stap de metafoor van de geest als een octopus:
What you do is to take the different bits of material which you have gathered and feel them all over, as it were, with the tentacles of the mind. […] You bring two facts together and see how they fit.
Deze stap brengt een opvallende eigenschap van de geest aan het licht:
[…] facts sometimes yield up their meaning quicker when you do not scan them too directly, too literally.
Er is een term voor die deze eigenschap omschrijft: “Obliquity“. Het is niet altijd sneller en beter om dingen direct te benaderen (bijv. rondom je doelen of hoe je werk organiseert). Schrijf je ideeën tijdens deze stap op (gebruik de steekkaarten) en:
Never mind how crazy or incomplete they seem.
Young waarschuwt ervoor dat je hier niet opgeeft, want je kunt behoorlijk hopeloos worden:
you will get very tired of trying to fit your puzzle together […] [but] the mind, too, has a second wind.
Horde: geduldig aftasten én volharden (in plaats van opgeven), je zult je af en toe hopeloos voelen
3. Laat het met rust
In deze stap gaat het erom dat je het probleem volledig laat rusten. Dit is het moment van loslaten. Wat er dan gebeurt:
[you] turn the problem over to your unconscious mind and let it work while you sleep.
Het is in deze stap belangrijk om je onderbewuste, je gevoel, verbeelding en emoties te stimuleren:
Listen to music, go to the theater or movies, read poetry or a detective story.
Let it alone – but stimulate the flow of gastric juices.
Horde: loslaten (in plaats van doorzetten)
4. Het Eureka-moment
En dan verschijnt een idee zoals een koraaleiland in de Stille Oceaan:
Out of nowhere the Idea will appear […] This is the way ideas come: after you have stopped straining for them and have passed through a period of rest and relaxation from the search.
Horde: ontvankelijk zijn en open staan (in plaats van zoeken naar het idee)
5. Idee ontmoet realiteit
De laatste stap is de meest praktische stap (en misschien wel even praktisch als de eerste stap!):
[…] the stage which might be called the cold, gray dawn of the morning after.
Het moment waarop je het idee de wereld in brengt en het idee voor praktisch gebruik geschikt wordt gemaakt. En daar ligt opnieuw een gevaar op de loer:
Do not make the mistake of holding your idea close to your chest at this stage. Submit it to the criticism of the judicious.
Horde: praktische volharding en delen met de wereld (in plaats van jezelf wijsmaken dat het idee toch niet zo goed was als je aanvankelijk dacht)
Na het boekje gelezen te hebben kan ik niets anders concluderen dan dat het mijn denken over creativiteit uitdaagt en het me uitnodigt om deze stappen in de praktijk te brengen.
Het laat ook zien dat creativiteit zich niet bij begin al spontaan aandient (het heeft geen zin om te wachten op inspiratie) maar dat er systematisch werk aan vooraf gaat. Het laat zien dat de term originaliteit een dubieus begrip is. Is het nieuw? Het is een nieuwe combinatie van oude ideeën, zou Young zeggen. De reacties die Young kreeg op zijn publicatie waren vanuit uiteenlopende disciplines (van dichters tot ingenieurs) wat laat zien hoe algemeen toepasbaar het creatieve proces is.
Wat ik vooral ook fascinerend vind is dat het de hordes laat zien waar je tegenaan kunt lopen bij creativiteit. Elke stap heeft z’n eigen bijzonderheid en z’n eigen hordes. Het is goed om die drempels te kennen. Raak je gefrustreerd? Dan is er geen gebrek aan creativiteit, je bevindt je midden in het creatieve proces (ik zou zeggen stap 2 van Young).
Nog even doorzetten dus!