Laatst vond ik m’n bureau een krabbel op een blaadje met er op geschreven: “The art of disappearing”. 
Het was een inval die ik had naar aanleiding van een podcast die ik beluisterde over de Afrikaanse levensfilosofie Ubuntu en ik dacht een link te kunnen leggen tussen Ubuntu en creativiteit. Dat kan op meerdere vlakken, maar mijn aandacht werd getriggerd door de uitspraak van de Zuid-Afrikaanse filosoof Mogobe Ramose, die zegt:
Motion is the principle of being […] As motion continues ceaslessly to move, we disappear.
Ik vond dit een prachtige uitspraak. Dit verdwijnen wordt ook vaak gezien als kenmerk (of doel) van de creatieve staat (ook te bereiken met bijvoorbeeld mindfulness, meditatie of alles wat je voorbereid op een vollere concentratie). Als creatief persoon is de kans groot dat je de kunst verstaat van het verdwijnen.
Verschillende auteurs hebben daar iets over gezegd. Ik dacht laat ik dat uitwerken en delen in deze blog.
De levensfilosofie van Ubuntu (je leest hier meer over in dit boek) draait in de kern om het leven als een stroom (“motion”). Het leven kan opgevat worden als een permanente stroom. Wanneer die beweging voortduurt verdwijnen we, net zoals een kind opgaat in een spel en de wereld erbuiten er even niet toe doet.
Maar deze stroom kan ook onderbroken worden:
Along the line as unfoldment it also stops for a while. For example when you and me talk, when we talk about [something].
Wanneer de stroom onderbroken wordt staan we letterlijk ergens bij stil.
Ubuntu ziet het leven als een onophoudelijk stroom van worden en zich ontvouwen en ziet – als ik het vrij opvat – het opgaan in die beweging (of dat nu een activiteit is, zoals opgaan in muziek, in een activiteit met een vriend of opgaan in je werk) als kernbehoefte van de mens.
Misschien verklaart het waarom we met onze drukke en op prestatiegerichte Westerse gewoonten die kernwaarde opnieuw proberen te vinden in allerlei – en meestal georganiseerde en misschien kunstmatige – vormen van rust, zoals mindfulness, extra verre vakanties of excessief consumeren (ook een vorm van verdwijnen).
Ubuntu én creativiteit zeggen eigenlijk gezamenlijk: opgaan in de beweging en verdwijnen is een primair menselijk behoefte en je hoeft er niet speciaal naar op zoek te gaan, het zit in je en in ieder mens. Zorg er alleen voor dat je het niet onderbreekt.
Toen ik de podcast beluisterde dacht ik aan een aantal sleutelbegrippen die in verband kunnen worden gebracht met creativiteit, zoals Play (Johan Huizinga) en Flow (Mihaly Csikszentmihialyi), die ook gaan over verdwijnen.
Hieronder een aantal citaten uit enkele boeken op het gebied van creativiteit.
Homo Ludens: A Study of the Play Element in Culture (Johan Huizinga)
De bekende historicus en socioloog Johan Huizinga spreekt over spel als cultuurverschijnsel (ik vond dit artikel als inleiding op zijn werk) als het tijdelijk verdwijnen uit de dagelijkse realiteit of het echte leven.
Over spelen (“play”) als cultuurverschijnsel zegt Huizinga:
[…] play is not ‘ordinary’ or ‘real’ life. It is rather a stepping out of ‘real life’ into a contemporary sphere […]
Spelen dient zich aanvankelijk aan als een intermezzo in ons dagelijks bestaan, maar het kan zich ontwikkelen tot een terugkerend (ontspannings)ritueel. Wanneer het verdwijnen uit ons dagelijks bestaan een integraal onderdeel wordt van ons leven, dan ontstaat er een balans tussen beide werelden.
De wereld van het spel heeft ook een paradox in zich, het vereist volledige aandacht en wordt doorgaans gezien als een niet-serieuze activiteit:
[…] we might call it a free activity standing quite consciously outside ‘ordinary’ life as being ‘not serious’, but at the same time absorbing the player intensely and utterly.
Die volledige aandacht is ook een belangrijk onderdeel van Flow, zoals Mihaly Csikszentmihalyi de creatieve staat heeft beschreven. Ik kom daar op terug in één van de volgende posts.
Lees hier het vervolg: Vergeet alles inclusief jezelf (2)