Vergeet alles inclusief jezelf (2)

Dit is een vervolg op: Vergeet alles inclusief jezelf (1)

Johan 
Huizinga omschreef de wereld van het spel als iets dat de alledaagse werkelijkheid tijdelijk opheft, dus als een vorm van verdwijnen uit de alledaagsheid. Het in balans brengen van beide werelden zou je kunnen zien als een manier om een creatiever en voller leven na te streven.

Free Play: Improvisation in Life and Art (Stephen Nachmanovitch)

Een ander boek dat ik doorbladerde op zoek naar de verdwijningsstrategie van creativiteit is van Stephen Nachmanovitch. Het boek Free Play: Improvisation in Life and Art wordt door grote musici als Keith Jarrett en Yehudi Menuhin geprezen. Stephen Nachmanovitch is zelf violist (het bevat tal van inspiratiebronnen vanuit de muziek) en het is voor iedereen (musici en niet-musici) die geïnteresseerd is in het creatieve proces (en zich graag intellectueel laat uitdagen) een bijzonder rijk boek.

Eén van de hoofdstukken is gewijd aan het thema van deze post: verdwijnen (“disappearing”).

Dit hoofdstuk begint met de fraaie openingszin:

For art to appear, we have to disappear.

Nachmanovitch legt dit uit aan de hand van twee thema’s, die van volledige concentratie én het loskomen van je zelf, als hij zegt:

Mind and sense are arrested for a moment, fully in the experience. Nothing else exists. When we disappear in this way, everything around us becomes a surprise, new and fresh. […] your physical needs decrease […] your sense of time stops […] you forget time and place and who you are.

Het laatste (“forget who you are”) vergelijkt hij met de staat van zijn, zoals deze in spirituele tradities naar voren komen, zoals in het Boeddhisme en Soefisme:



[…] the characteristics of the little self dissolve so that the Big Self can show through.

[…] these traditions and the practices they prescribe take us out of ordinary time. Slowing body/mind activity down to nothing, as in meditation, or involving us in a highly skilled and exhausting activity, as in dancing or playing a Bach partita, the ordinary boundaries of our identity disappear, and ordinary clock-time stops.

Je verliezen in een veeleisende activiteit is een voorwaarde om je volledige concentratie ergens op te kunnen richten. Dit komen we ook tegen bij het begrip Flow van Mihaly Csikszentmihalyi.

Creativity: Flow and the Psychology of Discovery and Invention (Mihaly Csikszentmihalyi)

Mihaly Csikszentmihalyi, de grondlegger van het begrip Flow, beschrijft in dit boek hoe je tot die bijzondere momenten van creativiteit kunt komen en baseerde het op gesprekken en interviews met tal van uitzonderlijke mensen, zoals Nobelprijswinnaar, politici, CEO’s, dichters, musici en kunstenaars.

Hoe je tot die optimale ervaring – Flow – komt houdt verband met hoe uitdagend de activiteit is die je doet. Naar aanleiding van gesprekken met uiteenlopende creatieven schrijft Csikszentmihalyi:


[…] what kept them motivated was the quality of experience they felt when they were involved with the activity. This feeling didn’t come when they were relaxing, when they were taking drugs or alcohol or when they were consuming the expensive priveleges of wealth.

Deze concentratie en het opgaan in het moment is aan een aantal condities gebonden. Eén daarvan is dat we onze energie niet verliezen aan het in stand houden van ons ego:

In everyday life, we are always monitoring how we appear to other people […] Typically this awareness of self is a burden. In flow we are too involved in what we are doing to care about protecting the ego. […] We might even feel that we have stepped out of the boundaries of the ego and have become part, at least temporarily, of a larger entity.

Het doel van het verdwijnen omschrijft Csikszentmihalyi in deze prachtige zin:



Paradoxically, the self expands through acts of self-forgetfulness.

Mogobe Ramose zei iets vergelijkbaars in de eerder genoemde podcast over Ubuntu:

As motion continues ceaslessly to move, we disappear.

Verdwijnen en jezelf vergeten zijn volgens deze auteurs essentieel aan onze menselijke soort. Als deze auteurs samen zouden komen om je tips te geven, dan zou het creatieve proces er ongeveer zo uit kunnen zien:

  • verdwijn door te spelen (vergeet de alledaagse realiteit voor een tijdje)
  • verdwijn door een veeleisende activiteit te doen (waardoor je in de flow komt)
  • verdwijn verder door jezelf te vergeten (waardoor je groeit)

Gun jezelf de tijd om te verdwijnen!