Het creëren van iets begint allereerst met observeren, met kijken, luisteren, proeven en voelen. Je volgt je aandacht, datgene waar je je door laat inspireren. Je volgt je aandacht en leert door datgene dat je aandacht trekt vast te leggen. Als je dit aandachtige observeren kunt cultiveren, dan vergroot je daarmee de input voor je creativiteit. Als er niets in gaat, komt er ook niets uit. Als er rotzooi ingaat, komt er ook rotzooi uit. Het is een belangrijk onderdeel van het creatieve proces. Zoals James Webb Young al opmerkte is echt observeren lang niet zo gemakkelijk als het lijkt:
The time ought to be spent in material gathering is spent in wool gathering.
Om aandacht te hebben voor de aandacht helpt het mij – OK het klinkt misschien wat uitzonderlijk, ik geef het toe – om me in te leven in het personage Sherlock Holmes. Zijn werk bestaat vooral uit observeren, grondig verkennen en ontdekken voordat hij conclusies trekt. Is hij een creatief genie? Zijn imago zou wat die kant op kunnen wijzen, maar meteen overtuigend zal het niet zijn. Hij leefde (althans volgens hemzelf) als een echte bohemien, zijn appartement was een rommel (ondanks zijn keurige voorkomen), hij speelde viool en volgens zijn goede vriend Dr. Watson was hij excentriek.
Maar wat hem vooral de das om doet in zijn beeldvorming als creatief genie is zijn kille, gecalculeerde en op logica gebaseerde methode. Dat maakt hem niet meteen populair als creatief denker. Maar dat lijkt me onterecht.
James Webb Young omschreef in A Technique for Producing Ideas dat in het creatieve proces het observeren en verzamelen van ruw materiaal vaak wordt onderschat, omdat we geneigd zijn meteen met ideeën te willen komen. Observeren en aandachtig kijken is feitelijk een oefening in mindfulness. En juist dat maakt het Sherlock Holmes personage als de perfecte kandidaat voor creativiteit. En daarnaast – om zijn onderbewuste creatieve denkkracht te benutten – rookte hij ook pijp of speelde hij viool.
Journalist en schrijver Maria Konnikova, auteur van Mastermind: How to Think like Sherlock Holmes, pleit voor een herwaardering van de denkkracht van Sherlock Holmes als het gaat om creativiteit. Zoals ook in dit artikel The Underrated Creativity of Sherlock Holmes is het alleen niet altijd eenvoudig omdat we vaak onbewust geneigd zijn om de gedachten de vrije loop te laten, zoals ook zijn vriend Dr. Watson doorgaans doet:
Our minds are made to wander, and we prefer to let them go.
De onder Sherlock Holmes fans bekende Brain Attick metafoor geeft niet alleen inzicht in hoe ons denken werkt, maar geeft ook inzicht in hoe creativiteit zich het beste laat organiseren:
En voor iets meer Sherlock Holmes in je eigen leven: