Een concertpianist die zonder bladmuziek speelt en helemaal uit het hoofd. Je kunt het je bijna niet voorstellen, je ziet al die vingers acrobatisch over de toetsen bewegen met een behendigheid waarbij je denkt ‘hoe kan dat allemaal?’ of ‘hoe onthoud je dat allemaal?’
Natuurlijk heeft dit met ervaring, techniek en andere dingen te maken, maar ook met iets dat we allemaal kunnen leren: een stuk zo eigen maken dat je het moeiteloos uit je hoofd kunt spelen. Je kunt het wel dromen! En met dromen bedoelen we dan vooral dat het in ons langetermijngeheugen zit. Wanneer we oefenen maken we (bewust of onbewust) gebruik van verschillende typen geheugens. Vaak hebben we daarin een voorkeur, waardoor we vooral één type geheugen benutten. Maar een stuk moeiteloos uit je hoofd spelen vraagt dat je kunt terugvallen op verschillende typen geheugens. En dat doen we tijdens het oefenen.
Ik leg het je uit. Hoe zorg je ervoor dat je een stuk in je langetermijngeheugen krijgt? Daar is veel oefening voor nodig, maar vooral ook effectieve oefening: oefening waarbij je dus afwisselend verschillende geheugentypen aanspreekt. Onderzoek maakt onderscheid tussen fysiek geheugen, klankgeheugen, visueel geheugen en theoretisch geheugen. Alle 4 kun je zien als steunpilaren voor je langetermijngeheugen. Als er één ontbreekt of wanneer je vooral op één steunt dan is het gebouw niet al te stevig. Je wilt ze daarom in je oefening alle 4 laten terug komen. En het maakt je oefening ook nog eens veelzijdiger en creatiever.
Ik beschrijf ze hieronder kort.
Fysiek geheugen
Ook wel motorisch of spiergeheugen genoemd (hoewel het eigenlijk in het brein zit). Het gaat hier om fysieke bewegingen die je maakt, van groot tot klein. Hoe beweegt mijn lichaam? Hoe bewegen mijn handen? Hoe bewegen mijn vingers? Welke afstand wordt overbrugd? Hoe voelt de afstand tussen de vingers in een akkoord?
Klankgeheugen
Het gaat hier om hoe het klinkt. Je brein gebruikt klank of een melodie om je lichaam aan te sturen. Je speelt de melodie op gehoor. Hoe klinkt het muziekstuk? Kan je de melodie zingen? Wat hoor je? Kan je het op gehoor naspelen? Bij dit type geheugen speel je muziek vooral op gehoor. Je hoort iets en je probeert het op gehoor na te spelen.
Visueel geheugen
Het gaat hier om wat je voor je ziet, of dat nu echt is of in je verbeelding. Je ziet bijvoorbeeld hoe je vingers de zwarte en witte toetsen raken of je stelt je de noten voor. Hoe ziet het eruit? Waar bevinden je vingers zich? Wat is de afstand die je overbrugt? Kun je het visualiseren?
Theoretisch geheugen
Het gaat er hier om dat je de muziek analytisch kunt benaderen aan de hand van theoretische concepten. Wat is de vorm van het stuk? Welke akkoorden herken je? Kun je modulaties herkennen? Kun je de akkoordprogresses herkennen? Staat het stuk in majeur of mineur?
In een overzicht ziet het er zo uit:
Iedereen maakt gebruik van meerdere geheugentypen, maar je zult een bepaalde voorkeur hebben ontwikkeld. Ik heb van jongs af aan leren lezen van blad, ik ontwikkelde dus een voorkeur om eerst bladmuziek te zien en dan te spelen. Dat betekent niet dat ik geen gebruik maakte van de andere geheugentypes, maar deze was dominant.
Aan de slag …
Welk geheugentype gebruik jij het meest tijdens het oefenen? Als je een bias hebt voor theoretisch geheugen zou je bijvoorbeeld klankgeheugen meer kunnen gebruiken bij het oefenen. Als je dat wilt kun je bijvoorbeeld eens oefenen met de bladmuziek aan de zijkant te leggen en alleen te kijken wanneer je het echt niet weet.
Hieronder een paar suggesties hoe je elke type geheugen kunt versterken tijdens het oefenen.
Fysiek geheugen oefenen
Zet bijvoorbeeld de piano uit (als je een elektronische piano hebt) of speel piano zonder dat je de toetsen indrukt, doe bijvoorbeeld je ogen dicht en concentreer je alleen op de beweging die je maakt (vingers, handen, lichaam).
Klankgeheugen oefenen
Zing de melodie. Kun je het zingen los van je instrument? Dit kan de melodielijn zijn, maar kan ook een middenstem zijn of de baslijn. Neem eventueel jezelf op en luister jezelf terug.
Visueel geheugen oefenen
Speel zonder toetsen in te drukken en kijk naar je handen en vingers waar ze de toetsen raken. Of doe je ogen dicht en probeer het te spelen. Of als je op de fiets zit, kun je die passage voor je zien (vingers, toetsen, noten)?
Theoretisch geheugen oefenen
Kun je los van je instrument de akkoorden en noten benoemen? Of kun je de muziek uitschrijven op de notenbalk? Kun je de vorm van het muziekstuk opschrijven (bijv. AABA)? Of de toonsoort en of het mineur of majeur is?
Oefenen wordt vanzelf leuker als je hier meer variatie in aanbrengt. Probeer het uit en kijk of het je iets brengt. Wordt je oefening effectiever en leuker? Dan ben je waarschijnlijk op het goede pad.