Auteur: Stefan de Graaf

In mijn vorige blogartikel vergeleek ik het instuderen van een nieuw stuk met het leggen van een puzzel. We weten hoe de voorkant van de doos eruit ziet, maar we zullen eerst de puzzelstukjes moeten leggen. Wanneer we dat doen zullen we geleidelijk het resultaat zien ontstaan. We weten hoe we dat doen met een puzzel, maar hoe doen we dat in onze regelmatige muziekbeoefening?

Hoe zorgen we ervoor dat we tijdens onze geduldige en vlijtige inzet een gevoel van richting en vooruitgang blijven ervaren? Want het gevoel van vooruitgang is iets dat ons motiveert en dat ontstaat wanneer we positieve feedback ontvangen. Niet door onszelf voor te stellen hoe het zou zijn om het stuk straks te kunnen spelen, maar door de vooruitgang echt te herkennen. Als we een nieuwe gewoonte willen leren (stel voor elke dag hardlopen) dan helpt dat je erna wordt beloond met meer energie in de dag, wat misschien weer als effect heeft dat je fijnere contact hebt met je collega’s of geliefde. Je zult iets volhouden wanneer je deze positieve feedback ervaart. Motivatie heeft dus alles te maken met het ervaren van vooruitgang.

Een nieuw stuk instuderen kan af en toe een beetje puzzelen zijn en we kunnen het ook vergelijken met het leggen van een puzzel. Op de voorkant van de doos staat een prachtige afbeelding die we alleen tevoorschijn kunnen toveren door de puzzelstukjes één voor één te leggen. Daar is veel bereidheid, geduld en toewijding voor nodig. Er is niet één manier hoe we de puzzel leggen, maar er zijn vele wegen naar Rome. En we kunnen op verschillende plekken beginnen, zodat de afbeelding langzaam tevoorschijn komt.

Als we een nieuw stuk instuderen kan het verleidelijk zijn om de focus te leggen op het resultaat, maar de kunst en effectiviteit van de oefening zit erin om vooral de focus te blijven houden op de onderdelen en de losse puzzelstukjes en van daaruit het geheel te laten ontstaan.

Als we ons bedenken dat muziek is opgebouwd uit herhaling (zowel in het klein als in het groot), begrijpen we dat een kleiner deel een groter geheel vertegenwoordigt, net zoals een regendruppel de omgeving weerspiegelt. In plaats van grotere delen ineen te oefenen, focussen we ons dus op die onderdelen die de bouwstenen vormen van het stuk. Daarnaast, des te meer focus we houden op deze essentiele onderdelen, des te beter het stuk in ons langetermijngeheugen zal komen. En dat was het doel van oefenen.

In de vorige oefentip kon je lezen dat het beter is om meerdere keren per dag terug te komen op een oefening, dan lang achter elkaar dezelfde oefening te herhalen. Dit heet ‘Spaced repetition’. Het belangrijkste inzicht daarbij was dat elke keer wanneer we ergens op terugkomen we de herinnering ophalen uit het langetermijngeheugen en dat proces draagt bij aan effectief leren. In deze oefentip wil ik met je stilstaan bij wat er gebeurt tussen de oefensessies in: de pauzes.

Je brein oefent door tijdens een pauze …
Net zoals we weten dat we soms de beste ideeën krijgen tijdens een wandeling, onder de douche of op ongeplande momenten, zo zijn er ook allerlei onbewuste processen gaande elk moment wanneer we indrukken opdoen of iets nieuws leren. Wanneer je net hebt geoefend en je neemt even pauze, dan ben jij misschien gestopt met oefenen maar je brein niet. Het blijkt uit onderzoek dat je brein 20x zo snel de sequens die je net hebt geoefend herhaalt. Het brein oefent tijdens de pauze dus nog even door en doet dat supersnel. Violist en cognitief neurowetenschapper Dr. Molly Gebrian legt dit uit in deze video. De prestaties na de pauze zijn ook hoger dan voor de pauze. Er gebeurt dus niet niks tijdens een pauze. Sterker: een pauze voegt meer toe aan het leren, dan het oefenen zelf. De echte vooruitgang zit in de pauze!

Blokken. Drillen. Stampen. We leren het op school. Door te herhalen onthouden we. Herhaling wordt ook wel eens de moeder van het leren genoemd. Ook muziek studeren wordt vaak voorgesteld als een proces van vooral veel herhalen. En tot op zekere hoogte is dat ook zo, maar onderzoek laat ook zien dat je dit wel met beleid moet doen.

De klassieke vorm van leren zit er in om het antwoord op een vraag zo vaak achter elkaar te herhalen, totdat je het antwoord onthoudt. Maar 1 uur achter elkaar woordjes stampen of 6 x 10 minuten woordjes stampen maakt wel verschil. De ene strategie werkt wanneer je iets snel moet onthouden (en het ook sneller weer vergeet), de tweede strategie werkt beter voor het langetermijngeheugen. Hoe zit dat?

Een concertpianist die zonder bladmuziek speelt en helemaal uit het hoofd. Je kunt het je bijna niet voorstellen, je ziet al die vingers acrobatisch over de toetsen bewegen met een behendigheid waarbij je denkt ‘hoe kan dat allemaal?’ of ‘hoe onthoud je dat allemaal?’

Natuurlijk heeft dit met ervaring, techniek en andere dingen te maken, maar ook met iets dat we allemaal kunnen leren: een stuk zo eigen maken dat je het moeiteloos uit je hoofd kunt spelen. Je kunt het wel dromen! En met dromen bedoelen we dan vooral dat het in ons langetermijngeheugen zit. Wanneer we oefenen maken we (bewust of onbewust) gebruik van verschillende typen geheugens. Vaak hebben we daarin een voorkeur, waardoor we vooral één type geheugen benutten. Maar een stuk moeiteloos uit je hoofd spelen vraagt dat je kunt terugvallen op verschillende typen geheugens. En dat doen we tijdens het oefenen.

Zelf dingen uitpluizen en ontdekken. Hoe leuk is dat? Het is één van mijn meest favoriete en inspirerende bezigheden als het gaat om muziek oefenen. Vroeger (toen ik mijn eigen audiospeakers en lp-speler bij elkaar had gescharreld) luisterde ik naar passages van klassieke muziek door de naald steeds terug op de plek te zetten. Sinds ik jazz ben gaan spelen en iets beter ben gaan begrijpen waar ik naar moet luisteren bijvoorbeeld in improvisaties gebruik ik hiervoor een handige app. Dat heeft me al zoveel gebracht en vooral het plezier in luisteren, uitpluizen en ontdekken.

Na het bekijken van deze video snap je hoe liedjes in elkaar zitten. De vorm van de meeste muziek is vaak eenvoudig.

Wat hebben we nodig om piano te spelen? Misschien een piano maar vooral ook onze handen en vingers.

Sta er even bij stil: jouw 👐. Handen zijn zo bijzonder en veelzijdig. We kunnen er niet alleen de mooiste muziek mee spelen, maar houd ze maar eens 5 minuten achter je rug en je begrijpt meteen hoe onhandig dat is. Onze handen gebruiken we altijd en overal en vaak nog onbewust ook.

Leren is leuk en kan inspireren en je zelfvertrouwen geven, maar kan op momenten ook wat uitzichtloos zijn. Als we bijvoorbeeld langzamer vooruitgang boeken dan we willen, kan dat ons teleurstellen. Maar we kennen ook allemaal het gevoel van enthousiasme als we ergens aan beginnen, de energie en nieuwsgierigheid stuwt ons voort.

Het hangt er ook van af hoe we leren zien. Zien we het als een constante vooruitgang of is het grilliger? Hoe ziet leren er eigenlijk uit? Zo …, zo … of toch zo …?

Een mooie manier om even stil te staan bij je dagplanning (of je nu pianist bent of niet) is deze van pianist en Youtuber Nahre Sol: het cirkeldiagram. Het neemt elke dag 5 minuten, is eenvoudig, ziet er mooi uit en motiveert om jezelf eraan te houden.

Wist je dat je geen piano nodig hebt om piano te leren spelen? Het kan ook zonder. Bijvoorbeeld als je nog geen piano hebt en je net begint. Of als je wel een piano hebt en bepaalde vaardigheden beter en sneller onder de knie wilt krijgen, zoals vingervaardigheden.

Voor een leerling die laatst op vakantie ging, kwam ik deze leuke en buitengewoon goede korte lessen tegen van pianist Christiaan Kuyvenhoven. Ideaal voor op vakantie, tijdens een saaie les op school, onderweg, aan de keukentafel, bij de stoplichten, bij het eten, voor het slapen gaan, kortom er is geen moment wanneer je niet kunt oefenen.