Muziekleraar, muzikant, adviseur medezeggenschapsraden
Van 2018 tot 2021 schreef ik met enige regelmaat mijn gedachtespinsels op over creativiteit, alledaagse rituelen en muziek.
Het niet-weten of het onbekende opzoeken kan een goede strategie zijn om je te oefenen in creativiteit. Omdat mijn wetende, talige en analytische brein veel baat heeft bij overzichtelijkheid en ordelijkheid, probeert deze ook continu mijn andere helft te vertellen dat iets niet goed is, dat het anders moet of liever dat het goed is om het helemaal niet te doen. Want stel je eens voor …
“Leid je innerlijke commentator vaker om de tuin” verder lezen
Deze boekbespreking is onderdeel van de blogreeks Wat is creativiteit?
The Origins of Creativity (2017) van bioloog Edward O. Wilson.
Over de oorsprong van creativiteit schrijft bioloog Edward O. Wilson dat het ultieme doel van creativiteit is om tot zelfinzicht te komen. Dat kan individueel zijn, maar ook cultureel. Zoals ook binnen de menswetenschappen (o.a. filosofie, theologie) staan vragen centraal als: Wie zijn we? “Boekbespreking: The Origins of Creativity (Edward O. Wilson)” verder lezen
Deze boekbespreking is onderdeel van de blogreeks Wat is creativiteit?
Homo Ludens: A Study of the Play-Element in Culture (1938) van historicus Johan Huizinga (1872-1945).
Eén van onze grootste historici Johan Huizinga (1872-1945) gaat in de klassieker Homo Ludens (de spelende mens) in op de creatieve impuls van de mens, de impuls om te spelen. Het boek is een ode aan vrijheid. De mens is volgens Huizinga vooral een spelende mens. En spel staat aan de basis van onze cultuur. Want cultuur ontstaat en ontwikkelt zich in én als spel. “Boekbespreking: Homo Ludens (Johan Huizinga)” verder lezen
Deze boekbespreking is onderdeel van de blogreeks Wat is creativiteit?
Creativity: The Psychology of Discovery and Invention (1996) van psycholoog Mihaly Csikszentmihalyi (1934-).
Wie flow zegt verwijst – misschien zonder dat te weten – naar iets dat binnen de positieve psychologie een begrip is. Dat is het geworden dankzij het onderzoek van één van de vooraanstaande onderzoekers op het gebied van creativiteit: Mihaly Csikszentmihalyi (1934). “Boekbespreking: Creativity (Mihaly Csikszentmihalyi)” verder lezen
Dit is het afsluitende stuk van de blogreeks Wat is creativiteit? Aan de hand van drie boeken zocht ik een antwoord op de vraag wat we moeten verstaan onder creativiteit. Op basis van wetenschappelijk onderzoek dat is gedaan naar creativiteit, o.a. door Mihaly Csikszentmihalyi (auteur van Flow), heb ik het spreekwoordelijke kaf van het koren kunnen scheiden.
De 3 boeken die in de blogreeks centraal stonden waren:
Een paar maanden geleden kreeg ik het boek Drawing on the Right Side of the Brain in handen. Het is van kunstenaar en schrijver Betty Edwards. Kort na de eerste publicatie ervan in 1979 stond het voor ruim een jaar op de New York Times bestseller list.
Voor wie graag tekent en wie meer inzicht wil in hoe creativiteit ontstaat is dit boek een echte aanrader. Met het boek leer je niet alleen te tekenen – en nee het is niet geschreven voor creatieve genieën, maar voor iedereen die het wil leren – maar je leert door te tekenen tegelijkertijd je brein verkennen. Hoe dat kan? “Keer het om (en leer te denken als een kunstenaar)” verder lezen
Afgelopen week liet ik me in de vrije uurtjes onderdompelen in wat neurowetenschappers te zeggen hebben over creativiteit. Een vraag die mij boeit is: Waarom is creativiteit niet resultaatgericht op te roepen?
Eén van de inzichten die hier een antwoord op geeft komt van neurowetenschapper David Eagleman.
Hij vraagt zich in deze video The Neuroscience of Creativity af hoe het komt dat de mens de enige soort is die zijn omgeving op grote schaal kan veranderen en naar zijn eigen hand kan zetten. Zijn antwoord is dat de mens zich niet hoeft te beperken tot een reflexmatige reactie op zijn omgeving en juist in staat is een bepaalde afstand in te nemen. “Creatief denken bekeken vanuit de neurowetenschap” verder lezen
Afgelopen week las ik het boek Odd Type Writers van schrijver en creatief directeur Celia Blue Johnson. Het gaat over gewoonten en routines van schrijvers en één van de hoofdstukken – het is één van de kortste hoofdstukken, hoewel de lengte geen indicatie hoeft te zijn van het belang er van – gaat over ochtendroutines. Het moment dat de meeste grote schrijvers hun creatieve werk doen en hun meesterwerken tot stand komen.
Terwijl ik dit lijstje met tijden zag voelde ik me bemoedigd door de discipline van deze grote schrijvers. Maar het herinnerde me er ook aan hoe geschikt de ochtenden kunnen zijn voor creatief werk – of het nu schrijven is, tekenen of een andere creatieve activiteit. Leonardo da Vinci gebruikte de vroege ochtenden om dingen te noteren die hij graag wilde leren. “Ochtendroutine” verder lezen
Alles is ritme.
Ons hart pompt bloed door ons lichaam. We ademen. Praten. Lopen. Alles is ritme.
Je zegt dat je niet in de flow zat. Of je zegt dat je je eigen ritme hebt gevonden.
Je ademt. Praat. Loopt. En je bent je hiervan vaak niet bewust. Je denkt niet na bij elke adem, elk woord, elke stap.
Maar sta er eens bij stil. Alles om je heen versnelt zich, alles heeft een ritme. En vanuit stilstand ontdek je ook je eigen ritme. Je gedrag. Gewoonten. Ambities.
Stel je een percussie-ensemble voor waar jij een van de spelers bent.
Je speelt in de groove en luistert naar het geheel. Je gaat er in op. Je luistert ook naar je eigen ritme, je eigen geluid. Je zet je eigen accenten, kiest je eigen ruimte én laat ruimte voor de ander, je reageert op wat er gebeurt om je heen, je imiteert en varieert. Er ontstaat wrijving, plezier, spanning. Er ontstaat muziek.
Dat kan alleen als je je eigen ritme hebt gevonden binnen het grotere geheel.
Je publiek spitst de oren.
Met een probleem heb je altijd 3 mogelijkheden:
In het eerste geval zie je het probleem als een probleem. Los het op en het probleem verdwijnt.
In het tweede geval zie je de oplossing(en) als een probleem. Je kiest er voor het oorspronkelijke probleem los te laten. Het probleem verdwijnt.
In het laatste geval besluit je om een probleem als een kans te zien. Je creëert van een probleem een nieuwe mogelijkheid. Eerst accepteer je de feiten. Dan pas je je verwachtingen aan waarna je de feiten daar weer op aanpast.
Geïnspireerd op het boekje Zoals verwacht loopt alles anders van theatermaker en regisseur Berthold Gunster
Creativiteit bevindt zich op het grensgebied van aandacht hebben voor alles om je heen en het creëren van iets. Creativiteit is niet iets uit niets maken. Er gaat altijd iets aan vooraf.
De onlangs overleden dichter Mary Oliver (1935-2019) zei eens: “Pay attention, be astonished, tell about it.”
Creativiteit begint met aandacht hebben, met je verwonderen en dat vervolgens met de wereld delen. “Creativiteit begint met aandacht hebben” verder lezen
In een jazz ensemble heeft ieder een eigen stem, speelt ieder een eigen instrument. Neem een stem weg en je mist iets. Nog één en we stoppen al snel met luisteren.
Het fundament dat door de bas wordt gelegd, de puls en hartslag van de percussie, het verhaal en de melodielijn van de zanger(es), een piano of gitaar die het geheel harmoniseert.
Iedereen mag iets vertellen, met als regel dat als iemand spreekt, de anderen luisteren en een klankbord vormen.
Maar als de hartslag overheerst raakt de groep op drift. Als de harmonie wordt opgelegd verbleekt het rijke pallet aan stemmen.
Elke groep kan als muziek klinken als:
Als iets niet werkt in een groep vraag je dan af of er muziek wordt gemaakt.
Afgelopen week zag ik deze video met de Israëlische choreograaf en danser Ohad Naharin (die de Gaga Movement ontwikkelde). En dan gebeurt het dat je tussen de soepele bewegingen iets opvangt waarvan je meteen recht in je stoel gaat zitten, naar je dichtsbijzijnde potlood grijpt, de punt nog even extra aanscherpt en je dagboek erbij pakt.
Video op pauze. Dit schreef ik op:
We don’t need to do much. We can turn on the volume of listening and then very delicate stuff can become wow.
Ik vond de uitspraak mooi omdat het mij veel vertelt over creativiteit. Weet je de volumeknop van het luisteren te vinden dan kan dat je leven verrijken. “Zet die volumeknop van je eigen luisteren wat hoger” verder lezen
In een gedicht vervat klinkt uitstelgedrag als iets waar je een goede grap over kunt maken. Ik vond dit gedicht in een lezing over uitstelgedrag van onderzoeker Tim Pychyl, auteur van Solving the Procrastination Puzzel: A Consise Guide to Strategies for Change.
Dichter John Lea in het Engelse tijdschrift The Boy’s Own Paper (Januari 1915) “He Had a Year to Do It in” verder lezen
Bij het verzamelen van inzichten en ideeën over uitstelgedrag viel m’n oog onlangs op dit citaat van kunstenaar Eugène Delacroix waarin hij zich beklaagt over zijn eigen uitstelgewoonten. Hij schreef het in zijn dagboek in 1824.
Het herinnerde me eraan hoe goed we er vaak zijn in het doen van dingen waar we het minst in geïnteresseerd zijn en hoe subtiel het onderscheid kan zijn tussen bevlogenheid en afleiding.
The absurd mania I have for doing things in which I am not vitally interested, and therefore doing them badly; the more I do such things, the more I find to do. I’m always having excellent ideas, but instead of working on them while they are still fresh in my imagination, I keep telling myself that I will do them later on — but when? Then I forget about them, or worse still, can no longer see anything interesting in ideas that seemed certain to inspire me. The trouble is, that with a roving and impressionable mind like mine, one idea drives another out of my head quicker than the changing wind alters the direction of a windmill’s sails. And when I have a number of different ideas for subjects in mind at once, what am I to do? Am I to keep them in stock, so to speak, quietly waiting their turn? If I do that, no sudden inspiration will quicken them with the touch of Prometheus’s breath. Must I take them out of a drawer when I want to paint a picture? That would mean the death of genius.
Lees meer op: Brainpicking.org
Eén van de onderwerpen waar ik al een tijdje over wil schrijven – maar het is er met een terloopse uitzondering nog niet van gekomen – is uitstelgedrag, oftewel (in het Engels) “procrastination”.
Ik stelde het toepasselijk uit. Totdat ik een artikel in m’n inbox kreeg getiteld Why procrastinators procrastinate, omdat ik mij eerder geabonneerd had op de nieuwsbrief van Wait but Why (de blog van Tim Urban). Eerder schreef ik terloops over strategisch uitstelgedrag, zoals Adam Grant het beschrijft in zijn boek Originals (en zoals hij uitlegt in deze TED-lezing).
Uitstelgedrag zien als een creatieve strategie (zoals Adam Grant doet) is veel voor te zeggen, maar waar de meesten (waaronder ik) mee te maken hebben is het soort uitstelgedrag zoals filmmaker en kunstenaar Lev Yilmaz het eens illustreerde in zijn prachtige serie Tales of Mere Existence:
Gisteren in de wat latere avonduren wreef ik een paar keer in m’n ogen om dit interview met David Bohm uit te kunnen zien. Ik vind hem één van de meest boeiende denkers als het gaat om creatief denken en communicatie. Waaronder zijn begrip van de dialoog (dit jaar verscheen de Nederlands vertaling van “On Dialogue”). Door meer te leren over hoe de dialoog tot stand komt leer ik creatief denken beter te begrijpen. Ik zal die link in deze post iets meer uitleggen.
Volgens David Bohm is een beter begrip van de dialoog belangrijk voor (onze) tijd die gekenmerkt wordt door verdere fragmentatie waarin de communicatie vaak gebrekkig is. “Zoek de dialoog met anderen óf jezelf (en kom tot nieuwe inzichten)” verder lezen
Afgelopen week las ik stukjes uit Light the Dark: Writers on Creativity, Inspiration, and the Artistic Process. Het bevat interviews met schrijvers – van Stephen King tot Elizabeth Gilbert. Een mooie collectie interviews als je meer inzicht wilt in het creatieve proces van schrijven – en niet alleen schrijven. Je kunt de reeks ook lezen op The Atlantic (via de samensteller van het boek Joe Fassler of via de reeks By Heart).
Jezelf regelmatig in een staat onderdompelen die meer met dromen dan met denken te maken heeft is belangrijk om te cultiveren. “Denk niet … droom (en maak er een ritueel van)” verder lezen
Vorige week bezocht ik de tentoonstelling Leonardo da Vinci in het Teylers Museum in Haarlem. Op de affiche de zwoele blik van een jonge dame die de geïnteresseerde anno nu moet verleiden. Maar een goed deel van de reputatie van Leonardo is – zo leerde ik – te danken aan de bizarre koppen die hij tekende. Mannen met te grote kinnen, misvormde lichaamsdelen, een gebroken neus, dichtgeknepen ogen of vrouwen met een snavelhoofd.
Leonardo was een avonturier en hij heeft velen meegenomen op zijn avontuurlijke reis. Zijn tekeningen geven hierin een inkijkje en zelf was ik vooral ook benieuwd naar zijn aantekenboeken. “De to-do lijst van Leonardo da Vinci” verder lezen
Het beste advies dat ik afgelopen jaar kreeg is om weer een dagboek te beginnen. Vanaf m’n twintigste heb ik zo’n dagboek bijgehouden, maar zoals dat met meer dingen gaat kent het korte en langere onderbrekingen.
Het helpt om me te laten inspireren hoe anderen het doen. Eén van mijn voorbeelden is schrijver David Sedaris. Lange tijd stond het boek David Sedaris Diaries: A Visual Compendium op mijn wensenlijstje (de visuele versie van Theft by Finding: Diaries 1977-2002). En ik ben blij dat ik mij nu kan laten inspireren door deze rijke, boeiende en beeldende manier van een dagboek bijhouden.
David Sedaris zei eens: “Volg jezelf: houd een dagboek bij” verder lezen
Afgelopen week besloot ik om aandacht te hebben voor de aandacht (zoals ik ook eerder deed). Ik leerde van het designersduo Giorgia Lupi en Stefanie Posavec hoe je je eigen observaties kunt verbeelden (zie hun project Dear Data). Een vriend noemt me inmiddels een Data Miner. En hoewel ik vooral analoog werk beschrijft dit goed wat ik afgelopen week deed: het verzamelen van data met dit als uiteindelijke resultaat.
Eerder dit jaar leerde ik tijdens een workshop “Data Mining: Laat het niet over aan Facebook of Google – Doe het zelf” verder lezen
In de wachtrij aan de kassa van de Albert Heijn zette deze Snickers me even aan het denken. “Je bent jezelf niet als je trek hebt”, las ik. Ik maakte een foto. En ik had trek, de reden dat ik deze Snickers wilde.
Ik bewaarde de foto.
Mezelf worden door een Snickers te kopen leek me een bijzonder gegeven (of op z’n minst een bijzondere mythe).
Het probleem wordt hier in één zin slagvaardig neergezet: je hebt trek en het zou best kunnen zijn dat je je wat minder voelt. Jij voelt je minder, jij bent jezelf niet (helemaal). De oplossing is eenvoudig: koop mij en je bent weer jezelf. Door mij bereik jij je doel. “If ………………………………. then” verder lezen
De afgelopen twee dagen heb heb ik mezelf in de vrije uurtjes verbannen met een boek. Een boek over lezen. Dat klinkt misschien wat dubbelop, maar omdat ik geïnteresseerd ben in hoe lezen zin kan geven aan mijn leven, kan het geen kwaad mezelf eens die waarom-vraag te stellen. Waarom en hoe lees ik? Ik moet bekennen dat ik mezelf die vraag nooit echt zo helder heb gesteld, misschien omdat ik iets gewoon leuk vind om te doen of niet.
Door mijn lichte ontevredenheid over het feit dat ik doorgaans minder aan lezen toekom dan ik zou willen voelde ik me gesteund door het zien van de titel The Pleasures of Reading in an Age of Distraction van Alan Jacobs. “Lezen is als een goed gesprek met een verre vriend (ook als die verre vriend jezelf blijkt te zijn)” verder lezen
Inspiratie kondigt zich meestal niet van te voren aan en als het zich al aandient dan is het op een moment wanneer je niet gepland had creatief te zijn: onder de douche, onderweg op de fiets of als je in de rij staat voor de kassa.
Creativiteit houdt niet van sturing, net zoals mensen er doorgaans niet van houden. Hoe geef je creativiteit inspraak? En hoe plan je creativiteit dan?
Zie creativiteit als iets dat aandacht nodig heeft wil het groeien.
Spinvis verwoorde het eens zo “Creativiteit kun je prima plannen” verder lezen
Ik kwam deze foto onlangs tegen en hij kwam spontaan naar boven in een gesprek eergisteren. Ik maakte deze foto een paar maanden geleden. Amsterdam was aan het ontwaken, deze doos lag bij de vuilnis, ik maakte een kleine omweg voor dit opvallende voorschrift.
Toen ik de foto maakte dacht ik even de mooiste betekenis aller tijden van creativiteit vastgelegd te hebben vastgelegd.
Voor nieuwsgierigheid “This side up – handle with curiosity” verder lezen
Oordelen zit creativiteit vaak in de weg. En creativiteit heeft voor een flink deel weer te maken met een open aandacht voor alles. Oordelen heeft een functie zoals ik hieronder schrijf, maar zit een creatieve en open houding vaak in de weg.
Ik vond deze dieperliggende reden waarom we vaak geneigd zijn te oordelen. Schrijver en bedrijfsadviseur Alison Bonds Shapiro schrijft in Psychology Today:
We judge something to be done with it. […] The rush to being done with something does not increase our capacity to pay attention.
Elke dag 5 minuten iets doen lijkt misschien niet genoeg om ergens goed in te worden, maar de 5 minuten regel heeft veel voordelen die je op het eerste gezicht misschien niet zou zien.
Er bestaat zoiets als de 10.000 uur regel die zegt dat als je genoeg oefent je een expert wordt. Als ik de 10.000 uur regel vertaal naar 5 minuten per dag dan heb ik ongeveer 4 levens (329 jaar) nodig om iets goed te kunnen.
Hier is de rekensom voor 5 minuten oefening per dag:
“5 minuten per dag of 10.000 uur: wat zou jij doen?” verder lezen
Laatst bladerde ik door m’n dagboek dat ik eens in de zoveel tijd doe om van een afstand – en met een soort van nieuwsgierigheid, alsof iemand anders het heeft opgetekend – het vluchtig te door te nemen op zoek naar fragmenten, onderwerpen en onaffe ideeën die ik dan label om er gemakkelijk naar terug te kunnen gaan.
Eén van die onderwerpen was een lijstje met 14 redenen waarom je met de hand zou moeten schrijven of tekenen. Het is van designer Giorgia Lupi van het mooie en ontroerende project Dear Data.
Dat ik dat van een Post-it voorzag berustte niet helemaal op toeval. Laatst had ik het met een vriendin erover dat we tegenwoordig zoveel digitaal werken. Zowel op werk, maar ook privé. Ze vertelde dat ze haar handschrift aan het kwijtraken was omdat ze zoveel digitaal werkt. “10+ redenen om vaker je computer uit te zetten” verder lezen
Mijn vorige blogpost was een citaat van filmacteur Viggo Mortensen, ik vind het één van de mooiste manieren om te kijken naar creativiteit. Het levert ook een aantal voordelen op. Ik leg in deze blogpost uit waarom het waardevol is om op deze manier naar kunst en creativiteit te kijken.
Viggo Mortensen zei:
To be an artist, you don’t have to compose music or paint or be in the movies or write books. It’s just a way of living. It has to do with paying attention, remembering, filtering, filtering what you see and answering back, participating in life.
Eigenlijk zegt hij dat kunst voor een kunstenaar “Kunst is niet wat het lijkt” verder lezen
Het is een manier van leven, van aandacht geven, herinneren en filteren wat je hoort, ziet en meemaakt. En hierop te antwoorden en anderen er in te laten delen. Mooier kan het niet worden gezegd. Filmacteur Viggo Mortensen is naast acteur ook schilder, fotograaf, muzikant, dichter en auteur.